Bắt nguồn từ truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” bao đời của dân tộc, thờ họ vốn là một hoạt động tín ngưỡng thiêng liêng, cao cả, thể hiện lòng thành kính của con cháu với tổ tiên, gia tộc.
Theo Wikipedia tiếng Việt, nhà thờ họ hay từ đường là một ngôi nhà dành riêng cho việc thờ cúng tổ tiên của một dòng họ hay từng chi họ tính theo phụ hệ (dòng của cha)… Nơi đây được xem là linh thiêng nhất, nơi mà linh hồn của tổ tiên sẽ ngự trị.
Vậy thì mẫu nhà thờ họ miền Bắc có những điểm gì đặc biệt? Chúng thể hiện nét đẹp tâm linh gì? Chúng ta hãy cùng tìm hiểu qua bài phân tích dưới đây.
Chức năng của nhà thờ họ trong văn hoá người Việt
Nhà thờ họ đã có từ thuở xa xưa, khi các gia tộc được lập ra và hình thành tục thờ cúng tổ tiên để bày tỏ lòng thành của con cháu mỗi dịp lễ tết, ngày Rằm, mồng Một, … Ngày nay, nhà thờ họ vẫn còn rất phổ biến ở các làng quê Việt Nam.
Nhà thờ họ trong văn hoá người Việt nói chung và người miền Bắc nói riêng về cơ bản đều có chức năng thờ thuỷ tổ họ mình, thờ vọng về thuỷ tổ họ mình hoặc thờ cộng đồng chân linh đã khuất trong dòng họ.
Tiêu chuẩn thiết kế mẫu nhà thờ họ
Việc thiết kế mẫu nhà thờ họ phải phụ thuộc vào nhiều yếu tố không chỉ về kiến trúc mà còn cả các yếu tố tâm linh, phong thuỷ, phong tục thờ cúng của mỗi vùng miền, mỗi dân tộc, … Thậm chí cũng có thể có những đặc trưng riêng trong truyền thống thờ họ của mỗi gia tộc.
Do vậy khi xét về tiêu chuẩn thiết kế mẫu nhà thờ họ, chúng ta phải tìm hiểu đầy đủ cả tiêu chuẩn về kiến trúc, công năng, kết cấu và những yếu tố phong thủy quan trọng vì đây là công trình đặc biệt mang tính tâm linh và mang giá trị nhân văn sâu sắc.
Thứ nhất, về quy mô nhà thờ họ: Không có tiêu chuẩn nào về quy mô nhà thờ họ, điều này phụ thuộc vào tiềm lực kinh tế của dòng họ và số lượng thành viên của dòng họ để xem nhu cầu của họ có cần không gian thờ tự rộng hay không.
Thông thường các dòng họ chỉ xây nhà thờ với tiêu chuẩn thiết kế mẫu nhà thờ họ về quy mô diện tích khoảng 60 – 80m2, có thể làm 1 tầng – 4 mái hoặc 2 tầng – 8 mái, xây từ 3 – 5 gian, kích thước gian chính giữa 5,5m, gian bên 2,7m, khẩu độ 4,5m, phần diện tích còn lại sẽ dành cho sân vườn.
Thứ hai, về kết cấu nhà thờ họ: Mẫu nhà thờ họ miền Bắc phần lớn đều có kết cấu của đình, miếu gồm các phần Cột, kèo, xà, dầm, mái,…tạo thành các gian (gian thờ chính và các gian hồi) và có thêm phần sân gạch phía trước.
Thông thường với mẫu nhà thờ họ 3 gian thì sẽ có thêm một nhà ngang phụ gần như vuông góc với nhà chính để làm nơi tiếp khách khứa, kho trữ, nấu ăn hoặc sẽ có thêm một phòng ngủ. Nhà ngang này cũng thường chia theo gian tương ứng với công năng khi xây dựng. Vì nhà thờ họ còn là nơi diễn ra các buổi hội họp của cả dòng họ … nên khu vực bếp nấu, vệ sinh và sân để tổ chức bày biện ăn uống là không thể nào thiếu được.
Thứ ba, về phong thuỷ của nhà thờ họ: Lựa chọn được địa thế đất tốt, “nghênh thuỷ tựa sơn”, long mạch phù hợp để xây dựng nhà thờ họ sẽ giúp con cháu làm ăn hưng thịnh, gặp may mắn trong cuộc sống và công việc. Ngoài yếu tố hình thể thường mang chữ “đinh, công, quốc”, trang trí nhiều chi tiết Rồng, Phượng, còn phải xét đến phần ngoại cảnh bao quanh như đường sá, các nhà liền kề, phía trước và phía sau, … để tạo nên sự hài hòa trong tổng thể kiến trúc nhà thờ họ.
Mẫu nhà thờ họ miền Bắc 1 tầng – 4 mái
Đây là kiểu mẫu nhà thờ họ truyền thống và phổ biến ở miền Bắc, với thiết kế nổi bật bởi hệ thống mái cân đối, hài hòa, bề thế được uốn cong mềm mại.
Mẫu nhà thờ họ miền Bắc 1 tầng – 8 mái
Nhà 8 mái là nhà thờ họ có 2 lớp mái chồng lên nhau. Thiết kế này tạo nên một vẻ uy nghi, bề thế cho nhà thờ họ.
Mẫu nhà thờ họ miền Bắc 2 tầng – 8 mái
Thiết kế nhà thờ họ 2 tầng 8 mái thường cầu kỳ và đòi hỏi kỹ thuật xây dựng phức tạp hơn. Để thêm phần cổ kính, tất cả các bộ phận như cột, xà ngang,… đều phải được làm bằng chất liệu gỗ rắn chắc, thân đủ lớn đến làm bệ đỡ cho phần mái phía trên. Phần lan can có thể làm bằng đá để thêm phần kiên cố.
Tóm lại, nhà thờ họ là điểm tựa tinh thần từ quá khứ, bởi mỗi khi con cháu nhìn vào gia phả, nhà thờ họ thì có thể ít nhiều hình dung ra cội nguồn, gốc rễ gia đình, dòng tộc của mình để cảm thấy trong sâu thẳm là niềm tự hào, thành kính cao quý và thiêng liêng đối với thế hệ đi trước đã có công gây dựng và bảo vệ dòng họ.
Hiện nay, những mẫu nhà thờ họ miền bắc với kiến trúc cổ xưa thực sự đáng được trân trọng. Đây vừa là không gian thờ cúng linh thiêng vừa lưu giữ nét đẹp văn hóa của người Việt xưa, góp phần vào việc bảo tồn và lưu giữ nền kiến trúc cổ truyền Việt Nam trong thời kỳ hội nhập, qua đó góp phần tôn tạo, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.